"DARU MAGAM TARA 48" TARA 2

(Mungkan ting mying kaba ai, "the 48 Laws of Power" laika buk hpe Dr Kha Lum ga gale nna Kachin Today lithkam dip shapraw ai, "Daru Magam Tara 48" Tara 1 hpe laiwa sa bat kawn hpang mara wa ai. Ndai lang gaw Tara 1 hpe myitsu ni lu hti na matu mara da ai. Ngam ai tara ni hpe mung manu ai hku mara mat wa na re. Blog kaw shabra na ahkang jaw ai Kachin Today hpung ni hpe mung chyeju dum nngai. Daru magam lu ai amyu tai na matu yaw shada let, N-Gun Ja Wa)

TARA

2

MANANG NI HPE LADU LAI HKUM KAM HPA,

HPYEN HPE JAI LANG NA LADAT SHARIN LA U

( Never Put Too Much Trust In Friends, Learn How To Use Enemies )    

TARA JEYANG AI ( JUDGMENT )

Manang ni hpe sadi u – Shanhte gaw manawn masham myit aloi sha shang chye ai majaw nang hpe akajawng sha gumlau na re. Shanhte myit ra hkan nna akyang hten ai hte grai gumshem wa na mara ai. Shanhte a malai, moi shawng de na na a hpyen hpe mahtang san da u. shi gaw sakse madun na hpa mung nlu ai. Gaja wa nga yang nang gaw hpyen ni hpe hkrit ra ai kaw na jinghku manang ni hpe hkrit ra ai de lahkam htawt mat sai re. Nang hta hpyen n nga yang, hpyen pru na lam tam u.

TARA TAWT LAI AI

TRANSGRESSION OF THE LAW

Tsaban jahku AD shaning ka ang ten hta Michael III ngu ai shabrang langai mi gaw Byzatine hkawseng mungdan hpe madu lu na lam pru ai. Shi a kanu hkawhkam num Theodora hpe hkau ya jawng de shachyut kau nna, shi sumtsaw Theoctistus hpe mung gumlau ningbaw ngu sat kau ai. Michael a katsa Bardas gaw Michael hpe hkawhkam dang ya ai. Mahkrum madup n nga ai ramma Michael a grup yin e mayun mayoi hpaji daw nna masu sha ai ni, masha sat ai ni, sutgan majoi ginlut kau ai ni wang da ma ai. Ndai hten bya ai ten hta kam hpa mai ai hpaji jaw salang hpe tam yang Basilius hpe mu ai. Basiluis gaw Asuya amu hte mung masa lam hta mahkrum madup n nga ai. Hkawhkam wang na gumra lawng up ai wa re. Raitim, shi a tsawra myit hte chyeju dum ai lam hpe law law lang madun dan lai wa sai re.

Lai wa sai shaning lahkawng masum ning daram hta Gumra chyazai langai mi hprawng mat ai ten dai gumra lawng de Michael sa du kawan ai shaloi, shan lahkawng hkrum hkat ma ai. Yi sun hkauna galaw sha ai Makedoni masha shabrang Basilius gaw Michael a asak hpe hkye la ai. Dai shabrang wa a n-gun atsam hte myit marai hpe Michael yu ra ai majaw Baslius hpe gumra bik ai n dan n leng masha madang kaw na gumra lawng up shara de sharawat ya sai. Shi gaw dai jinghku wa hpe kumhpa hte karum ai lam law law jaw nna shan lahkawng n daw n hka lu mat sai. Basilius hpe Byzantium mung kaw na kaja dik jawng de sa lung shangun ai. Nam kahtawng na gri magra masha gaw hkawhkam wang kaw ahkyak kaba magam gun tai wa sai.

Ya Michael hkawseng tai sai majaw shi a ntsa e kangka sadi dung na masha langai mi ra sai. Shi a ntsa lam shagu hta chyeju galaw ai shabrang hta lai nna, kaga kadai wa mi hpaji jaw du ninghkrin hta naw kam hpa tawn mai na kun?

Basilius hpe dai shara kaja a matu wunkat jaw mai na re. Michael mung shi hpe kanau majing zawn tsawra nga ai. Grau atsam rawng ai Bardas hpe lata na matu hpaji jawm jaw ai hpe n madat ai sha, Michael gaw shi a jinghku wa hpe lata la sai.

Basilius gaw lawan wan sharin chye la nna, kade nna yang hkawhkam wa hpe mungdan masa lam hpaji jaw ninghkrin tai wa sai. Shi hta gumhpraw manghkang sha nga sam ai. Galoi mung gumhpraw n law ai. Byzantine mungdan a sutgan hpe mu mada nna, daru magam hpe ra marin wa ai. Michael gaw shi a shabrai hpe htam lahkawng sharawt ya ai.

Dai hpang shabrai hpe htam masum bai sharawt ya ai. Du mying jaw nna, shi a shingnan num Eudoxia Ingerina hte hkungran ya ai. Dai zawn rai kam hpa mai ai hpaji jaw ninghkrin hpe jinghku hku da ai gaw hpa hte mung manu shadawn nlu sai. Raitim, grau yak hkak lam pru wa ai. Bardas gaw ya hpyen dap chyawm tari tai wa sai. Basilius gaw Bardas ladu lai myit marin ai ngu hkawhkam wa kam hkra tsun shakut nga ai. Bardas gaw shi a kahkri hpe n lu up hkang na lam mu mada ai majaw, shi hpe hkawhkam tingnyang de shalun dat nna, Michael hpe sat kau ai hpang shi nan hkawhkam shara galai dung na ngu ai shiga chyahten hpe hkawhkam wa na na de bang dat sai. Hkawseng wa mung katsa hpe sat kau na myit hkrum sai. Gumra shingjawng poi hta Basilius gaw Bardas makau de shani sa nna nhkyi hte galun sat kau sai. Kade n na yang, Basilius gaw hpyen dap chyawm tari shara kaw shi hpe galai san da na matu hkawseng wa kaw hpyi sai. Gumlang ai ni hpe shazim lu nna daru magam aya hpe magra lu na yaw shada ai. Dai ahkaw ahkang hpe mung hpyi ai hte maren jaw sai.

Ya Basilius gaw arawng aya daru magam rawt jat wa nna, Michael gaw gumhpraw yak wa ai majaw, shi hkoi ya tawn ai gumhpraw hka hpe Basiluis kaw hpyi ai. Basilius n jaw ai majaw Michael mau mat ai. Dai wa n ding man ai hpe mu nna hkawhkawm wa gaw shi a htenbya lam hpe dum sai. Moi shawng de gumra lawng yu lajang ai shabrang kasha gaw, ya hkawseng wa hta jinghku grau lu ai. Gumhpraw grau lu ai, daru magam atsam grau kaba ai. Hpyen dap grau lu ai. Rap daw hta masha grau lu ai. Laban bat lahkawng masum laik yang, Michael chyaru nang nna yup tung e hprang wa yang, shi hpe hpyen la ni wang da ai mu ai. Hkawseng wa hpe nhkyi hte jawm galun sat ai shaloi Basilius makau e yu nga ai. Dai hpang, shi hkum shi hkawseng tai sai lam ndau shabra nna moi shi hpe chyeju galaw ai jinghku wa a baw lang let, Mare lam nummaw hkan gumra jawn kagat hkawm nga ai.

Interpretation ( Lachyum hpyan ai )

Michael III gaw Basilius a ntsa e galaw ai chyeju hpe Basilius chye dum na re ngu kam nna shi a du na ra ai aten hpe ap da ai. Teng sha nga yang, Basilius gaw shi a sutgan, shi a hpaji, shi a atawng aya lu la hkra chyeju galaw ai hkawseng wa hpe kaja dik daw jau ra na rai nga ai. Basilius arawng aya lu ai ai shaloi sha lahkawng a lapran e kanawn mazum lam grau ngang kang hkra, lam shagu galaw ra ai. Hkawseng wa gaw, shi si na nhtoi du ai shaloi she, Basilius a ntsen hpa mani sai myiman nsam hpe mu nna shi shut ai lam dum chye lu ai.

Shi gaw, sha lawa kaba hpe bau kaba dat hkrup sai. Shi gaw dai wa hpe arawng aya shatsaw shangun sai. Dai wa gaw daru magam hpe grau ra nna, shi ra ai yawng lu hkra hpyi la sai. Dai hpang, shi lu la ai kumhpa ha machyu nna, dai arawng aya hta du nga ai masha ni law law galaw chye ai hte maren galaw wa sai. Shanhte hkam la sai chyeju hpe malap nna, tinang a atsam hte lu ai zawn myit nawn wa ma ai.

Michael dum ai ten hta shi a asak hpe naw hkye la lu ai rai tim, hku hkau lam hte tsawra myit gaw shi hpe myi kyaw shangun sai. Jinghku langai mi ga sadi tawt lai nna gumlau na hpe kadai mung n shadu ai. Michael mung shi a baw hpe shingna kaw shajoi kau ai shani du hkra dai zawn byin na n shadu ai.

Madu e, nye a hpyen ni kaw na nye hkum hpe makawp maga lu hkra nye a jinghku ni kaw na makawp maga la rit.

Voltaire, 1694 -1778

OBSERVANCE OF THE LAW

( TARA HKAN AI )

Han hkawhkam dap ( AD 222 ) hten mat ai hpang shaning tsaban law law lai yang, du daw sai hkaw lam hte Asuya kashun up ai lam langai hpang langai byin ai. Hpyen dap up ai ni gaw gawng kya ai hkawseng ni hpe gram sat ma ai. Dai hpang, Baren hkawhkam tingnyang hta n-gun ja ai hpyen jaubu hpe galai san da ma ai. Dai hpyen jaubu gaw, hkawhkam dap nnan hpe gaw gap nna, tinang hkum hpe hkawseng tai sai lam n dau ai. Shi matut grin nga lu na matu kaga hpyen jaubu manang ni hpe sat shamyit kau ai shaning nau garai nna yang, dai hte maren bai byin ai. Hpyen jaubu kaga ni mung, gumlang nna dai wa hte shi a shadang sha ni hpe sat kau ma ai. Miwa mung a hkawseng tai na wa gaw, hpyen hkrai grup grup shinggrup da hkrum nna tinang hkrai sha, n shim dik, gawng kya dik, mungdan up hkang shara hta dung ra ai.

AD 959 ning hta hpyen du kaba Chao K’uang-yin gaw hkawseng sung tai wa ai. Laning lahkawng ning laman sat kau hkrum na hpe shi chye ai. Ndai gyam sat hkat ai lai len hpe shi kaning di jahkring kau na kun? Sung gaw shi hkawseng tai ai hpang kade nna yang, hkawhkam dap nnan hpang dat ai masat lusha poi galaw ai. Hpyen dap na ahkyak kaba dik du salang yawng hpe saw shaga ai. Shanhte tsabyi lu nang ai hpang, hpyen jaubu ni hta lai nna, kaga asak sin yawng hpe gawt shapraw kau ai majaw, hpyen jaubu ni gaw, shanhte hpe kalang ta sat sharu kau na hkrit ma ai. N sat ai sha “Dai ni tup nga hkrit let sha nga lai wa sai. Shat sha ku hta mung yup ra hta mung hkrit ai re. Hkawhkam tingnyang de nanhte kaw na kadai wa mi nlung mayu na myit ni? Nanhte a myit sadi dung ai hpe ngai n tsen ai myit n rawng nnai. Raitim, nanhte a npu na masha langai ngai, ndai hkawhkam tingnyang ahtoi ntsa de nanhte hpe shadun mayu yang, Nanhte ning dang lu na kun? Hpyen jaubu ni gaw tsa nang nna hkrit ai majaw, shanhte hpa mara nlu ai lam hte sadi dung ai lam yin la ma ai. Raitim, sung gaw kaga lam myit da ai. “lani mi hpe ngwi pyaw ai hte kabu gara arawng mi alu rai asak hkrung lam gaw kaja dik re. Nanhte a arawng aya hpe kau da na hkraw myit yang gaw, nanhte sutgan lu nna, yungwi mahkawn ai numsha ni shinggrup ai nta htingnu kaba ni jaw na” ngu nna tsun ai.

Hpyen jaubu ni gaw, shanhte myit ru myit tsang hte n shim ai hku asak hkrung na malai shanhte hpe sung hku nna sutgan hte shim lam jaw na nga ai majaw na matu ma ai. Hpang shani  hpyen jaubu yawng bungli kaw na hpyi hkring nna, Sung jaw ai htingnu hta arawng aya kaba ai pyinsin dingla ni tai na myit hkrum ma ai.

Sung gaw, shi hpe gumlau na chyahkyawn uhpung ni hpe lang lata hpa atsam rawng sai si mani ai sagu kasha ni shatai kau lu sai.

Matut nna shaning lahkawng masum laman hta Sung gaw shi a mung up aya ngang grin hkra shakut ai. Dingda Han mungdan na hkawhkam Liu gaw shi hpe shaning ram ram gumlang ai hpang laknak jahkrat kau ai. Sung gaw Liu hpe hkawhkam wang hta shara jaw nna, jinghku nnan masat tsabyi lu poi woi galaw ai majaw, Liu mau ai. Hkawhkam Liu gaw sung daw jau ai tsanbyi gawm hpe lu yang gung bung da ai kun? ngu myit ai. Shi gaw, “Na a npu na wa shut hpyit ai mara gaw si ging nga ai. Raitim, madu hkawhkam e, Ndai gawm kaw na nlu na nngai” nga tsun ai. Hkawseng Sung mani nna, dai gawm hpe Liu a lata kaw na la lu kau ai. Dai kaw gung n bang ai. Dai shani kaw na Liu gaw Sung a kam hpa mai dik hte sadi dung ai jinghku tai wa sai.

Lang mi na Miwa mungdan gaw mungdaw kaji law law garan mat ai. Ndai mungdaw ni kaw na langai hpe up ai hkawhkam ndai Chiem Shu, majan sum ai shaloi ndai gumlang ai hkawhkam hpe gawk kaji hta zaw la bang kau na matu Sung a hkringmang ni hpaji jaw ma ai. Raitim, Sung gaw shi hpe shagrau nna, nta wa lam kaw wa  hpaw yu na kumhpa makai langai jaw dat ai. Ch’iem Shu gaw nta wa lam e dai kumhpa makai hpe hpaw yu yang, shi gumlau ai hte seng ai laika yang mu lu ai. Shi masha sat amu daw ai hpe Sung chye tim nasat ai sha, hkyam sa ya ai hpe Ch’ien Shu chye na sai. Ndai shawng amyit dam lada ai majaw du langai byin wa sai.

Interpretation ( Lachyum hpyen ai )

Miwa gaw malai hta jinghku hku ai lam hpe shakap hta awa zawn shadawn da ai. Nang n sadi yang, dai gaw nang hpe maya sha kau na re. Hkawseng Sung gaw shi hkawseng tingnyang de lung ai shaloi, shakap lapran e du nga ai lam dum chye wa ai.

Hpyen dap kaw na shi a jinghku ni gaw shi hpe ashan zawn jawm maya sha kau nna, shi grin nga yang dai jinghku ni jawm makrut sha ai hkrum na re. Hkawseng Sung gaw shi a hpyen jaubu ni hpe n kam ai majaw dum nta htingnu kaba ni hte sut gan mayun jumhpa jaw nna shanhte hpe tsan tsan de jahka da ai. Ndai hku galaw ai gaw, shanhte hpe sat kau ai majaw kaga hpyen jau bu ni bai matai htang wa ai hta grau kaja ai. Sung gaw shi a hku hkau ai jinghku hkring mang ni hte hpe n seng ai hku nga ai. Hpang jahtum gaw shi a mying gumhkawng ai gung tsabyi gawm kaw na lu ai kaw kre na re.

Sung gaw shi a jinghku ni hpe shamyet shanat na malai, shanhte langai hpang langai hpe grau nna kangka sadi dung ai mung masha shatai kau sai. Jinghku ni grau grau karum hpyi wa ai shaloi, ndai moi na hpyen ni gaw hpa mung n myit mada ai sha shanhte ra ai yawng lu la ma ai.

Sung gaw hpang jahtum e Asuya aya zing la lai lend u daw sai hkaw hte mungdan dinghku majan hpe lu jahkring kau nu ai.

Hkawhkam dap gaw Miwa mung  hpe shaning masum tsa jan up lai wa ma ai.

America mungdan kata na dinghku majan grai laja dik ai ten hta Abraham Lin Coln tsun ai mungga hta, dingda maga na mung masha ni hpe shut shai nga ai hpu nau mung chying sha ni, ngu shamying da ai. Dai ni hpe jahten kau ra ai hte thing ram n mai ai hpyen ni ngu ntsun ai nga nna Gumgai langaimi shi hpe daru ai. Lincoln gaw, “Hpawmi jan e, nye a hpyen ni hpe nye a jinghku shatai dat ai shaloi nga shanhte hpe jahten kau lu sai nrai ni?” nga nna htan ai.

KEYS TO POWER ( DARU MAGAM ATSAM ZAWSI NI )

Nang hta ra ahkyak ai ten na a jinghku hpe san da ai n rai ni? Ndai mungkan ga gaw grai yak ai re. Na a jinghku wa gaw dai yak ai lam hpe hkyam sa ya lu ai. Dai hta n-ga, shanhte hpe nang chye ai. nang hta jinghku lu da ninglen, chyasam masha hpe  hpa majaw shamyet shanat na ta?

Yak ai gaw, na a jinghku wa a lam nang shadu ai daram, nang n chye ai re. Jinghku ni gaw, ga li ga law dang rang ai lam hpe koi mayu ai majaw nang tsun ai hpe myit hkrum chye ma ai. Shada da myit n pyaw n ngawn hpa n shabyin na matu, n kaja ai hpe makoi magap da chye ma ai. Shada mani hpa tsun dan hkat yang, ladu lai hkra mani ma ai. Dingman ai hku nga yang hku hkau lam n shabyin chye ai majaw na a jinghku wa a myit hta kaning rai hkam sha ai hpe nang hkrak n chye ya lu ai. Jinghku ni gaw na a ga shagawp hte na a yu ngwi hpe ra ai ngu tsun na re. Nang ra ai hpun palawng hpe ra ai lam tsun na. Gaja wa rai yang rai na, n rai yang n rai na.

Jinghku langai mi hpe bungli jaw yang, shi hta makoi magap da ai atsam  ni hpe gau ngwi mu mada wa na re. Nang mahtang shi a ntsa e mai kaja ai galaw ya ai majaw, nhting nhtang byin mat ai re. Masha ni gaw tinang a kaja ai gam maka hpe hkam la ging ai ngu myit la mayu ma ai. Karum hkam yang, adip arip di ai zawn byin chye ai Nang hta rawng ai atsam hte gingdan ai hku lata san da hkrum ai hku nrai, jinghku daw ai majaw san da hkrum ai ngu mayu ai. Tinang hpe gau ngwi mayun mayoi zing ri ai jinghku hpe bungli jaw ai gaw tinang hkum hpe shagrit ai tai ai. Nma gaw gau ngwi pru wa na re. Loi mi dingman jat na, n yu ra ai lam loi mi madun dan na, manawn masham ai lam teng pang mu lu na. Hpan gjahtum nang hpe machyin sha kau nna hku hkau lam hten mat na. Nang kumhpa jaw magang chyeju htang ai lam yawm magang rai na re.

Chyeju n chye dum ai gaw labau galu galang hte sung sung ru jung ai. Dai gaw shaning tsaban law law atsam madun lai wa sai. Ya du hkra masha ni dai hpe majoi yu shalai da ai gaw mau hpa re. Dai hku yu da ai mahtang grau kaja ai. Nang chyeju htang na hpe n myit mada yang chyeju htang hkrum ai shaloi mau na re.

Tinang a jinghku hpe bungli jaw ai manghkang gaw, hpang jahtum e na a atsam hpe shadawn shasat kau hkrum na lam rai nga ai. Jinghku wa gaw, nang hpe nau n lu karum ai. Hpang jahtum bungli kungkyang ai mahtang, hku hkau ai hta grau ahkyak nga ai. ( Michael III gaw shi hpe hpaji jaw lu nna, asak hkrung shangun lu na masha nga ai. Dai wa gaw Bardas rai nga ai. )

Bungli galaw dabang yawng hta masha ni hte tsan tsan nga ra ai. Nang jinghku tam nga ai nrai. Nang bungli galaw nga ai. Shing ndai yang na a bungli hprai mat na. Awng dang na zawsi gaw, nang hpe mabyin ginra yawng hta kaja dik karum ya lu na kadai re ngu ai hpe chye daw dan ai lam re. Jinghku manang ni hpe jinghku masa hku tawn da u. Bungli hpe gaw kungkyang ai hte atsam hpring ai wa hte galaw u.

Na a hpyen ni gaw, nang htu shaw la na ja lungseng nhkun hte bung ai. Nepoleon a maigan kyit hkai hkringmang Talleyrand gaw shi a madu France mungdan hpe woi jahten hkyen ai lam 1807 ning hta hkrak mu yang shi a madu hpe gumlau na ten du yang, hkawseng hpe gumlang ai hkrit tsang hpa hpe dum ai majaw, shi hte amu galaw na kam hpa ging ai manang ra ai. Ndai zawn re ai masing hta kaning re ai jinghku lu ra na rai ta? Shi hpe pyi gyam sat kau mayu ai kaichyan pyada du kaba Joseph Fouche’ hpe lata la ai. Shawng de shan lahkawng n dawng hkat ai lam a majaw, myit hta bai htingram ai lam shabyin dat lu na hpe shi chye ai. Shi gaw shi kaw na Fouche hpa mung n myit mada ai hte shi hpe Talleyrand lata san da ai majaw kam ging ai lam madun dan na hpe chye ya ai. Sakse madun mayu ai wa gaw na a matu bun hpe pyi sit kau na ra ai. Hpang jahtun, Fouche hte matut mahkai ai lam hta shada myit shang na ahkyak ai lam, hkum tingdek myit hta hkam sha ai hpe madung n mai dat ai lam shi chye ai. Shi lata la ai lam gaw hkrak dik rai sai. Nepoleon hpe nlu kanawng kadawng kau tim, n mai byin na zawn re ai wa hte lata gin dun ai majaw, hkawseng wa hpe adawt ai lam gau ngwi chyam bra mat wa sai. Dai ten kaw na, Talleyrand hte Fouche lata gindun ai lam asi si hpang wa sai. Byin mai shagu na a ningwa hpe na ahpyen hte lup kau nna, shi hpe na a matu daw jau hkra galaw u.

Lincoln tsun ai hte maren, na a hpyen hpe jinghku shatai la nna jahten kau lu ai. 1971 ning Vietnam majan ten hta Henry Kissinger hpe rim la na grai shading masai. Dai masing hta hpyen majan hpe ninghkap ai Berrigan Brothers jau ni lawm ma ai. Roma kahtawlik jau marai mali hte hkau ya num marai mali mung lawm ma ai. Kissinger gaw Secret Service kaichyan dap hte Justice Department Asuya Tara Rung de na shana ai sha, shi hpe rim la na gyam ai masha marai masum hte laban bat kru ya jahpawt sa mayun jahkrum ai. 1972 ning ka-ang hta Vietnam kaw na American hpyen la yawng hpe dawm la na lam shi sa tsun ai hpe grai na ra ma ai. Shanhte gaw shi hpe “Kidnap Kissinger” ( Kissinger hpe rim mu ) nga ka da ai palawng hkindang hkap jaw ma ai. Shanhte yawng jinghku tai nna, marai langai mi gaw, shaning law law jinghku matut byin ai. Shi hpe mung shara law law hta sa jahkrum lai wa sai. Ndai gaw kalang sha byin ai nrai. Kissinger gaw shi hte myit n hkrum ai ni hte law law lang lata gindun amu galaw ai masa hpe hkan sa lai wa sai. Shi a mu gun manang ni gaw shi hpe shi a jinghku ni hta grau nna shi a hpyen ni hte ram nga ai ngu mu ma ai.

Anhte a makau grup yin hta hpyen n shinggrup da yang, anhte lagawn shang ai. Anhte a lagaw lahtin na hpyen gaw anhte a myit hpe let shangun ai, maja let nga shangun ai. kalang lang hpyen ni hpe jinghku shatai la ai hta hpyen hku sha jai lang yang akyu grau lu la nga ai.

Mao-Tse-Tung gaw ninghkap adawt ai hpe daru magam de shadu ai zawsi hku mu mada ai. 1937 ning hta Japan ni Miwa mung de shang gasat nna Mao-Tse-Tung a hpung hte shanhte a hpyen Amyu Sha Hpung (Kuomintang) hpe dinghku majan byin shangun ma ai.

Communist ningbaw nkau mi gaw shanhte yawng hpe Japan ni gasat shamyit kau na tsang ai majaw, Amyu Sha Hpung (Kuomintang) hpe sha lit shanawng ya na myit ma ai. Dai hpe Mao-Tse-Tung myit n hkrum ai. Miwa mung daram kaba dam ai mungdan hpe Japan ni aten na na lu gasat dang la na nre. Communist ni gaw shaning law law n gasat lawm yang, Japan ni hting nut mat ai shaloi nam hkan sha mat na re. Shaloi Amyu Sha Hpung hte bai gasat na matu hkyen lajang ai lam gawng kya ra rawng na re. Japan zawn re ai n-gun ja ai hpyen hpe gasat ai gaw Communist matsan hpyen dap a matu kaja dik shaman shakyang ai lam rai na re. Mao-Tse-Tung a masing hpe tatut galaw yang awng dang ai. Japan ni htingnut mat ai shaloi Communist hpyen la ni gaw amyu sha hpung hpe gasat na hkyen shajin chyalu rai nna gasat dang la sai.

Shaning ni lai wa yang, Japan salang langai gaw Miwa mung hpe shanhte sa shang gasat ai hpe Mao-Tse-Tung kaw tawng ban ai. Mao-Tse-Tung gaw, “ngai mahtang nang hpe chyeju dum ra na nrai i?” ngu bai htan ai. Ninghkap ai masha hte ninghkap ai hpung n nga yang masha langia mi n kung kaba jat wa lu ai, ngu nna tsun sanglang ai.

Mao-Tse-Tung a tut nawng ninghkap ai ladat hta ahkyak lareng amyu law law rawng ai. langai ngu na hta, aten galu rai yang nang awng dang na hpe chye da u. Japan ni hpe aten du yang gasat dang kau na hpe Mao-Tse-Tung chye ya ai zawn, nang n dang na masha hpe galoi mung hkum gasat. Lahkawng hta, dan dan leng leng ninghkap ai hpyen nlu yang, na a jinghku hpe rai rai hpyen shatai u. Mao-Tse-Tung gaw ndai ladat hpe mung masa hta ya sha ya sha jai lang ai. Masum hta, nang galaw ai hpe shawa masha a man de n hkru ai hpe kaja ai hku gasat nga ai lam na a hpyen ni e shadan shadawng ya na hku hpyen hpe jai lang u. Mao-Tse-Tung gaw Soviet hte American n htuk hkat ai hpe n-gun jaw nna, Miwa Communist ni hpe baw yaw shada I lam asan sha mung masha ni n mu na hku galaw ai. Hpyen kadai re ai hpe asan sha shaleng dan ai gaw, ga hkum ga si yang hte sang lang dan ai hta grau n-gun rawng nga ai.

Hpyen nga ai majaw galoi mung myit hkum daw, na a hpyen majing kanang kaw nga ai hpe nang asan sha n chye ai hta gaw hpyen hpe chye ai mahtang manu mana grau kaja nga ai. Atsam kaba ai wa gaw ninghkap ai hpe hkalum la nna, lagaw ngang ngang lahpran tsap ai hpye la wa hpe ung ang ai ten hta kam hpa ai zawn, na a mying dan hkung wa na matu na a hpyen ni hpe jai lang lu na ra ai.

Image ( Hkrang kumla )

Chyeju nchye dum ai shakap hpe gaw, Hkanghkyi n-gup de na a lata layung ladawn bang dat yang, asan sha mu na re. Na a jinghku ni hpe nang dai zawn n sadi na re. Dai majaw shanhte hpe nang bungli jaw yang, nang hpe chyeju n dum ai sha nang hpe chyahkrung sha kau na mara ai.

Authority ( Daru magam )

Na a akyu a matu na a hpyen ni hpe gara hku jai lang na chye da u. Nhtu hpe n shan maga hku nre ai sha, nhtu nhku hpe jum nna na a hkum hpe makawp maga u. Masha a ngawk wa shi a jinghku ni kaw na akyu hkam la ai hta grau nna, hpaji rawng ai wa gaw shi a hpyen ni kaw na akyu lu la nga ai.

(Baltasar Gracian, 1601 – 1658)

REVERSAL ( N HTANG GALE MAT AI )

Jinghku masa hte magam bungli hpe n kapyawn yang kaja dik rai tim, kalang lang gaw tinang a akyu a matu jinghku ni hpe tinang a hpyen hta grau jai lang lu nga ai. Atsam kaba ai masha gaw kalang lang matsat shabat bungli hpe galaw ra wa chye ai. Raitim, shi a sari a majaw shi nan n galaw ai sha jinghku ni hpe shi a malai galaw shangun yang hku hkau lam hta hkan nna kam galaw ya ma ai. Na a masing hkrit tsang hpa rai yang, kam mai ai jinghku langi ngai hpe shang hkam la shangun mai ai. Ndai fall of the favorite ( kam ging ai wa kadawng bang ) ladat hpe hkawhkam ni du ni jai lang chye ma ai. Shut kau ai lam hpe tinang kam hpa dik masha hkam la na matu tara jeyang hkrum shangun yang, shawa masha ni a myit hta dai daram tsawra kam hpa ai wa hpe gaw dai zawn n hkam sha shangun na re, nga nna shi a ntsa e mara n mu chye ma ai. Dai hku hpai dad a ngut ai hpang na a jinghku wa hpe tat kau sana re. Tinang hte ni dik n re ai, grai ni ai jinghku hpe, hpunhtau mara nga ( Scapegoat ) shatai ai gaw kaja dik re.

Hpang jahtum, jinghku hte lata gindun amu galaw ai mayak manghkang gaw, madin atsawm nmu nna, bungli hta ra ai hpe tsan shangun ai lam rai nga ail. Raitim, byin wa chye ai hkrit tsang hpa lam hpe shan lahkawng yan chye na tawn ai rai yang, akyu kaba shabyin lu ai. Nang gaw dai zawn re ai magam bungli hpe galoi mung majoi n yu shalai kau ai sha, manawn masham lam hte chyeju malap chye ai lam hpe sadi maja let yu nga ra ai. Daru magam atsam mungkan hta hpa mung grin ai n rai; ni htep dik jinghku pyi kaba dik hpyen de nhtang gale mat chye nga ai.